Een ambtenaar die onbewust een AI-systeem gebruikt dat vooringenomen beslissingen neemt over burgerzaken. Of een beleidsmaker die de kansen van AI mist door gebrek aan kennis. Dit zijn geen hypothetische scenario’s, maar realistische risico’s in een wereld waar AI razendsnel de publieke sector binnendringt.
Met de recente inwerkingtreding van de EU AI Act staat de overheid voor een dubbele uitdaging: voldoen aan strikte regelgeving én het benutten van AI’s potentieel voor betere dienstverlening. Maar hoe bereid je je voor op gedetailleerde compliance-eisen die nog vorm moeten krijgen? En belangrijker nog, hoe zorg je dat je organisatie niet achterblijft?
In dit artikel bespreken we een pragmatische aanpak voor het ontwikkelen van AI-geletterdheid binnen overheidsorganisaties. We verkennen hoe proactief handelen, zelfs te midden van regelgevende onzekerheid, de sleutel kan zijn tot succes.
Kernpunten van de voorgestelde aanpak
Erkenning van onduidelijkheid
Een van de grootste uitdagingen bij het implementeren van AI-geletterdheid is de huidige onduidelijkheid in de regelgeving. Vragen zoals “Hoeveel AI-geletterdheid is voldoende?” en “Wanneer ben je compliant?” blijven vooralsnog onbeantwoord. Het is van belang dat organisaties deze onzekerheid erkennen, maar zich er niet door laten verlammen.
Gebruik van gezond verstand
In afwachting van gedetailleerde richtlijnen wordt aanbevolen om gezond verstand te gebruiken bij het implementeren van AI-geletterdheidsprogramma’s. Dit betekent dat organisaties moeten kijken naar wat redelijkerwijs verwacht kan worden op het gebied van AI-kennis en -vaardigheden binnen hun specifieke context.
Focus op kernconstructen
Ondanks de onduidelijkheden kunnen we enkele cruciale constructen van AI-geletterdheid identificeren:
- Begrip van AI-concepten: basiskennis over wat AI is en hoe het werkt.
- Inzicht in risico’s en tekortkomingen: bewustzijn van de beperkingen en potentiële gevaren van AI-systemen.
- Herkenning en identificatie van AI: het vermogen om AI-systemen te herkennen in verschillende toepassingen.
- Privacy-bewustzijn: inzicht in hoe AI de privacy kan beïnvloeden en hoe dit te beschermen.
- Ethisch bewustzijn: begrip van de ethische implicaties van AI-gebruik.
- Kritische evaluatie: het vermogen om AI-toepassingen kritisch te beoordelen op geschiktheid en betrouwbaarheid.
Proactieve houding
Een kernpunt van de voorgestelde aanpak is dat organisaties zich niet moeten laten verlammen door onzekerheid, maar juist proactief moeten handelen. Door nu te beginnen met het ontwikkelen van AI-geletterdheid, kunnen organisaties een voorsprong nemen op toekomstige regelgeving.
Dubbel voordeel
Verbeterde AI-geletterdheid biedt een dubbel voordeel: het bereidt organisaties voor op toekomstige compliance-eisen én verbetert de effectiviteit van AI-gebruik binnen de organisatie. Dit maakt investeringen in AI-geletterdheid niet alleen een noodzaak voor compliance, maar ook een strategische zet voor organisatorische verbetering.
Analyse en onderbouwing
Afstemming met de EU AI Act
De voorgestelde pragmatische aanpak sluit nauw aan bij de geest van de EU AI Act. Artikel 4 van de Act stelt: “Aanbieders en gebruiksverantwoordelijken van AI-systemen nemen maatregelen om, zoveel als mogelijk, te zorgen voor een toereikend niveau van AI-geletterdheid bij hun personeel en andere personen die namens hen AI-systemen exploiteren en gebruiken.”[1]
Door te focussen op de kernconstructen van AI-geletterdheid, zoals hierboven beschreven, voldoen organisaties aan deze vereiste en bereiden ze zich voor op meer gedetailleerde regelgeving in de toekomst.
Risicomanagement
De nadruk op begrip van AI-concepten, risico’s en tekortkomingen sluit aan bij de risico-gebaseerde benadering van de EU AI Act. Door medewerkers bewust te maken van potentiële risico’s en hoe deze te herkennen, kunnen organisaties problemen vroegtijdig identificeren en aanpakken. Dit is met name relevant voor overheidsinstanties die mogelijk werken met AI-systemen die als ‘hoog risico’ worden geclassificeerd onder de EU AI Act.
Ethische en juridische compliance
De focus op privacy, ethisch bewustzijn en kritische evaluatie binnen het AI-geletterdheidsprogramma bereidt overheidsorganisaties voor op de strenge ethische en juridische eisen die de EU AI Act stelt aan AI-systemen. Dit is van bijzonder belang in de publieke sector, waar transparantie en verantwoording sleutelprincipes zijn.
Operationele voordelen
De stelling dat verbeterde AI-geletterdheid leidt tot effectiever AI-gebruik wordt ondersteund door onderzoek. Een studie van Deloitte toont aan dat organisaties met een hoog niveau van AI-geletterdheid beter presteren in AI-implementaties[2]. Medewerkers met een goed begrip van AI kunnen:
- Betere beslissingen nemen over AI-implementatie
- AI-tools efficiënter gebruiken
- Potentiële problemen sneller identificeren en oplossen
- Innovatiever zijn in hun gebruik van AI
Deze voordelen zijn met name relevant voor de publieke sector, waar efficiënt gebruik van middelen en innovatie in dienstverlening van groot belang zijn.
Implementatiestrategieën
Beoordeling van huidige AI-geletterdheid
De eerste stap in het implementeren van een AI-geletterdheidsprogramma is het evalueren van de huidige staat van AI-geletterdheid binnen de organisatie. Dit kan worden gedaan door:
- Het uitvoeren van een organisatiebrede enquête om het huidige kennisniveau te peilen
- Het analyseren van bestaande AI-projecten en hun succes
- Het identificeren van kennishiaten en gebieden die verbetering behoeven
Ontwikkeling van trainingsprogramma’s
Op basis van de geïdentificeerde kernconstructen en de resultaten van de beoordeling kunnen gerichte trainingsprogramma’s worden ontwikkeld. Deze kunnen bestaan uit:
- Online cursussen over AI-basisconcepten
- Workshops over ethische implicaties van AI in de publieke sector
- Praktische sessies over het herkennen en evalueren van AI-systemen
- Casestudies over succesvolle AI-implementaties in overheidscontexten
Integratie in bestaande processen
AI-geletterdheid moet worden geïntegreerd in bestaande bedrijfsprocessen, van HR tot projectmanagement. Dit kan betekenen:
- Het opnemen van AI-geletterdheid in functieprofielen en beoordelingscriteria
- Het integreren van AI-overwegingen in besluitvormingsprocessen
- Het opnemen van AI-geletterdheid in risicobeheerprocessen
Stimuleren van een leercultuur
Organisaties worden aangemoedigd om een cultuur te creëren waarin continue leren en verbetering van AI-vaardigheden wordt gestimuleerd. Dit kan worden bereikt door:
- Het erkennen en belonen van AI-innovatie en -kennis
- Het faciliteren van kennisdeling tussen afdelingen
- Het aanmoedigen van experimenteren met AI-tools in een veilige omgeving
Monitoring en evaluatie
Regelmatige evaluatie van de voortgang en effectiviteit van AI-geletterdheidsprogramma’s is essentieel. Dit kan worden gedaan door:
- Het meten van de impact van AI-training op projectsucces
- Het regelmatig herhalen van de AI-geletterdheidsassessment
- Het verzamelen van feedback van medewerkers over de relevantie en effectiviteit van de training
Voorbereid zijn op de toekomst
De voorgestelde pragmatische aanpak van AI-geletterdheid biedt overheidsorganisaties een werkbaar kader om zich voor te bereiden op toekomstige regelgeving, terwijl ze tegelijkertijd hun huidige AI-implementaties verbeteren. Door te focussen op kernconstructen en het gebruik van gezond verstand, kunnen organisaties een solide basis leggen voor AI-geletterdheid, ondanks de huidige onduidelijkheden in de regelgeving.
Deze aanpak stelt overheidsinstanties in staat om proactief te handelen, compliance-risico’s te minimaliseren en de voordelen van verbeterde AI-geletterdheid te realiseren. Het is een strategie die zowel voldoet aan de geest van de aankomende regelgeving als bijdraagt aan de operationele effectiviteit van de organisatie.
Door nu te investeren in AI-geletterdheid, positioneren overheidsorganisaties zich niet alleen als compliant, maar ook als voorlopers in het verantwoord en effectief gebruik van AI in de publieke sector. Dit zal uiteindelijk leiden tot betere dienstverlening aan burgers en een meer innovatieve en efficiënte overheid.
Voor meer informatie over hoe u AI-geletterdheid in uw organisatie kunt implementeren, neem contact op met het CiviQs-team. Onze experts staan klaar om u te helpen bij het ontwikkelen van een op maat gemaakte strategie voor AI-geletterdheid die aansluit bij de unieke behoeften van uw overheidsorganisatie.
