Als professional binnen een overheidsinstelling staat u voor een flinke uitdaging als het gaat om AI-governance. De inzet van AI-systemen brengt niet alleen technische, maar ook juridische en ethische vraagstukken met zich mee. In dit artikel bespreken we de belangrijkste wetten en normen waar u rekening mee moet houden bij het gebruik van AI. We geven u praktische inzichten om verantwoord met AI aan de slag te gaan.
Het wettelijke kader: een overzicht van relevante regelgeving
De regelgeving rond AI is volop in ontwikkeling. Laten we de belangrijkste elementen eens op een rijtje zetten:
1. EU AI Act: een mijlpaal in Europese AI-regulering
De EU AI Act is een belangrijke stap in de regulering van AI. Deze verordening, die op 2 augustus 2024 van kracht is geworden, is de eerste uitgebreide AI-wet in Europa[7]. Wat betekent dit voor uw organisatie?
- Risicobeoordeling: de AI Act deelt AI-systemen in op basis van risico’s. Systemen met een ‘hoog risico’ krijgen extra aandacht[4].
- Striktere regels: voor hoog-risico AI-systemen gelden strenge eisen qua transparantie, menselijk toezicht en betrouwbaarheid.
- Verboden toepassingen: bepaalde AI-toepassingen, zoals sociale scoring door overheden, worden niet toegestaan.
Tip voor overheidsinstellingen: begin nu met het inventariseren van uw AI-systemen en deel ze in volgens de EU AI Act. Start met het doorvoeren van de nodige aanpassingen voor hoog-risico systemen.
2. AVG: de hoeksteen van gegevensbescherming
De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is weliswaar niet specifiek voor AI gemaakt, maar speelt een grote rol bij AI-systemen die persoonsgegevens verwerken[1]. Waar moet u op letten?
- Dataminimalisatie: verwerk alleen gegevens die echt nodig zijn voor het doel van uw AI-systeem.
- Doelbinding: gebruik verzamelde gegevens alleen voor het oorspronkelijk opgegeven doel.
- Transparantie: informeer burgers duidelijk over hoe hun gegevens in AI-systemen worden gebruikt.
Tip voor overheidsinstellingen: voer een Data Protection Impact Assessment (DPIA) uit voor elk AI-systeem dat met persoonsgegevens werkt. Zorg dat u een duidelijk overzicht heeft van alle verwerkingsactiviteiten.
3. ISO/IEC 42001:2023: een handvat voor AI-management
De ISO/IEC 42001:2023 is de eerste internationale standaard voor AI-managementsystemen. Deze norm biedt richtlijnen voor het verantwoord ontwikkelen en gebruiken van AI-systemen[6]. Waarom is dit belangrijk?
- Structuur: de norm geeft houvast bij het omgaan met AI-risico’s en -kansen.
- Verbetering: het stimuleert een aanpak van continu leren en verbeteren.
- Samenhang: de norm sluit aan bij andere ISO-managementsystemen, wat de invoering vergemakkelijkt.
Tip voor overheidsinstellingen: overweeg om een AI-managementsysteem op te zetten volgens ISO/IEC 42001:2023. Dit kan helpen bij het structureren van uw AI-beleid en het aantonen van zorgvuldigheid.
Nederlandse context: wat gebeurt er op nationaal niveau?
Naast Europese en internationale kaders zijn er ook Nederlandse initiatieven die relevant zijn voor overheidsinstellingen:
1. Richtlijnen voor het gebruik van algoritmen
Het Ministerie van Justitie en Veiligheid heeft richtlijnen opgesteld voor het verantwoord ontwikkelen en gebruiken van algoritmen door overheden[2]. Deze richtlijnen geven praktische aanwijzingen voor:
- Transparantie: hoe maakt u de werking van algoritmen begrijpelijk voor burgers?
- Uitlegbaarheid: hoe zorgt u dat beslissingen van AI-systemen te volgen zijn?
- Eerlijkheid: hoe voorkomt u ongewenste vooroordelen in uw algoritmen?
Tip voor overheidsinstellingen: gebruik deze richtlijnen als checklist bij het ontwikkelen en implementeren van AI-systemen. Zorg voor een goed gedocumenteerd proces.
2. Toolbox Ethisch Verantwoorde Innovatie
Het Ministerie van BZK heeft een toolbox ontwikkeld die bestuurders van overheidsinstellingen helpt bij ethisch verantwoorde innovatie[1]. Wat biedt deze toolbox?
- Ethische kaders: hulpmiddelen om ethische afwegingen te maken bij AI-toepassingen.
- Praktijkvoorbeelden: inspiratie uit bestaande toepassingen van ethische AI.
- Participatie: methoden om burgers en andere betrokkenen te betrekken bij AI-besluitvorming.
Tip voor overheidsinstellingen: organiseer een sessie met uw team waarbij u de toolbox gebruikt. Breng de ethische uitdagingen in kaart voor uw huidige en geplande AI-projecten.
Hoe nu verder? Praktische stappen voor verantwoord AI-gebruik
Het naleven van alle wettelijke en ethische eisen rond AI kan behoorlijk ingewikkeld zijn. Toch biedt het ook kansen voor overheidsinstellingen om voorop te lopen in verantwoorde digitale vernieuwing. Hier zijn enkele concrete stappen die u kunt zetten:
- Zet een AI-beleidsteam op: vorm een gevarieerd team dat toeziet op AI-toepassingen. Zorg voor een mix van juridische, ethische, technische en vakinhoudelijke expertise.
- Blijf leren: zorg dat uw team bijblijft over de nieuwste ontwikkelingen in AI-wetgeving en -ethiek. Overweeg om iemand aan te wijzen als verantwoordelijke voor AI-ethiek.
- Betrek de burger: wees open en betrek burgers bij uw AI-plannen. Organiseer bijeenkomsten of raadplegingen over voorgenomen AI-toepassingen. Dit kan het vertrouwen in en de acceptatie van AI-systemen vergroten.
- Begin klein: start met proefprojecten om ervaring op te doen met de verschillende wetten en normen. Gebruik wat u hiervan leert om uw aanpak te verbeteren.
- Blijf alert: AI-systemen en de bijbehorende wetgeving veranderen snel. Zorg voor regelmatige controles en beoordelingen van uw AI-toepassingen om bij te blijven.
Tot slot: pak de kans
De wettelijke en ethische eisen voor AI-gebruik door overheidsinstellingen zijn complex en veranderen voortdurend. Toch biedt dit ook een kans om voorop te lopen in verantwoorde digitale vernieuwing. Door actief aan de slag te gaan met de EU AI Act, AVG, ISO/IEC 42001:2023 en nationale richtlijnen, legt u een stevige basis voor betrouwbare en effectieve AI-toepassingen.
Bedenk: voldoen aan de regels is slechts het begin van ethisch en maatschappelijk verantwoord AI-gebruik. Door verder te gaan dan wat minimaal moet en echt werk te maken van openheid, uitlegbaarheid en betrokkenheid van burgers, kunnen overheidsinstellingen het vertrouwen in AI-systemen versterken en de voordelen ervan optimaal benutten.
Wilt u uw overheidsinstelling positioneren als voorloper in verantwoord AI-gebruik? Neem contact op voor meer informatie over hoe u dit kunt aanpakken.
